De filosofische praktijk biedt geen therapie, schrijf ik elders op deze site, maar filosofische gesprekken kunnen wel therapeutisch werken. Therapie, oplossing van problemen en antwoorden op vragen zijn geen doelen die ik nastreef, maar kunnen een welkome bijwerking zijn van wat we in de spreekkamer doen. Mijn doel gaat veel verder. Ik wil mijn bezoekers helpen een filosofische denkhouding aan te nemen waarmee ze de problemen in hun leven zelfstandig de baas kunnen worden.

In zijn filosofische zelfhulpboek Plato, Not Prozac!: Applying Eternal Wisdom to Everyday Problems gaat de Amerikaanse filosoof Lou Marinoff net weer anders te werk. Terwijl hij steeds benadrukt zich niet af te zetten tegen psychologen en psychiaters, doet hij dat juist wel – wat gezien de titel van zijn boek niet zo verwonderlijk is. Bij zijn methode volgt de cliënt vijf stappen, die hij het PEACE proces noemt: ‘problem, emotion, analysis, contemplation, and equilibrium‘. Die stappen kan de cliënt in de spreekkamer van Dr. Marinoff zetten, maar ook zelfstandig, aan de hand van zijn boek. Het is best een aardig boek, maar het is niet de manier waarop ik werk.

eeuwige wijsheid

Het wezenlijke verschil tussen de PEACE aanpak (en andere zelfhulpmethoden) en mijn filosofische praktijk (en die van mijn Gildecollega’s) is dat ik met mijn bezoeker niet werk aan de oplossing van een probleem. Marinoff past ‘eeuwige wijsheid’ toe op ‘alledaagse problemen’ en hij lost daarmee, volgens zijn eigen zeggen, de problemen van zijn cliënten sneller en daardoor goedkoper op dan psychotherapeuten. In sommige gevallen lukt dat zelfs in één sessie. Heel mooi, maar ik vraag me af of die cliënten daarbij echt iets geleerd hebben en bij een volgend probleem niet weer bij hem moeten aankloppen.

Net als therapeuten en coaches heeft Marinoff een agenda. Hij werkt in de loop van een of meer sessies toe naar de oplossing van een probleem. Vanuit het oogpunt van de cliënt is dat begrijpelijk. Die stapt immers niet voor niets een filosofische praktijk binnen. Ik maak mijn bezoekers bij het kennismakingsgesprek meteen duidelijk dat we zo niet gaan werken. Als het om een directe oplossing gaat zijn ze beter af bij een therapeut of een coach.

Vaak hebben ze die weg al bewandeld voor ze bij mij komen. Ze blijven zitten met vragen waar ze niet uitkomen en hun gedachten blijven in rondjes draaien. Met die vragen gaan we aan het werk, of liever gezegd, daarmee gaat de bezoeker aan het werk. Want ik heb geen antwoorden of oplossingen en als we die al vinden is dat helemaal het resultaat van het denkwerk dat de bezoeker verricht.

Vincent

Tahitiaanse vrouw door Paul Gauguin (1848 – 1903).

Het beste kan ik het verschil in aanpak illustreren aan de hand van een casus uit het boek van Marinoff. Vincent werkte als tekstschrijver bij een bedrijf. Een van zijn vrouwelijke collega’s had bij de baas een klacht wegens sexuele intimidatie ingediend. Zij had zich gestoord aan een reproductie van een schilderij van Tahitiaanse vrouwen door Paul Gauguin dat in Vincents werkkamer aan de muur hing. Zijn chef gaf de collega gelijk en gaf hem de keus tussen het schilderij weghalen of ontslag. Hij besloot het niet op ontslag te laten aankomen, maar na verloop van tijd voelde hij een steeds sterkere woede en een gevoel van verraad. Zijn oplossing, geen ontslag nemen en het schilderij verwijderen was waarschijnlijk de beste oplossing maar het gevoel van onrecht bleef.

Marinoff werkte met Vincent aan het besef dat het hier niet ging om een onrecht dat hem persoonlijk betrof maar om een systeem dat nu eenmaal zo werkt. Zowel zijn gekwetste collega als zijn chef waren onderdeel van dat systeem waarbij geen vragen werden gesteld. Uiteindelijk kon Vincent weer naar zijn werk gaan zonder woede of wrok ten opzichte van zijn collega of zijn chef. Als laatste suggereerde Marinoff aan zijn bezoeker zijn collega een lijst met schilderijen voor te leggen waaruit zij een kon kiezen dat haar niet zou kwetsen als hij dat aan de muur van zijn kamer zou hangen. Op die manier was iedereen tevreden.

Marinoff raadt veel van zijn cliënten aan filosofische boeken te lezen die een antwoord geven op de vragen waarmee zij rondlopen. Al met al zie ik niet in wat er filosofisch is aan deze aanpak, behalve dat er geregeld oude filosofen worden geciteerd, Lao Tse, Boeddha, Socrates, Heidegger enzovoort. De bezoekers worden niet zelf aan het denken gezet en ik vraag me dan ook af wat ze leren. Geen misverstand, dit is een voorbeeld van prima coaching. De cliënt gaat tevreden de deur uit met een oplossing voor zijn probleem. Maar filosoferen is wat anders.

emanciperen

De aanpak in mijn praktijk is, zoals gezegd, nogal verschillend. Wat mij betreft mogen mijn bezoekers zoveel filosofen lezen als zij willen, maar verwacht er niet teveel van. Zelf denken, zelf vragen stellen bij het probleem waarmee je worstelt is iets anders dan antwoorden vinden in oude boeken.

Een ander verschil is dat we in mijn praktijk niet toewerken naar een oplossing van het probleem, naar troost of tevredenheid. Ik heb geen stappenplan, zoals Marinoffs PEACE en draag ook geen oplossingen aan, zoals de suggestie aan Vincent om zijn collega te laten kiezen uit een lijst voor haar acceptabele schilderijen. Niet dat mijn bezoekers nooit de deur uitgaan zonder oplossingen, maar die bedenken ze, als dat nodig is, zelf en intussen hebben ze veel meer bereikt, namelijk een filosofische denkhouding. Dat maakt hen op de duur zelfstandig en onafhankelijk van welke hulpverlening ook. Oplossingen en antwoorden zijn maar beperkt houdbaar. Vragen behouden hun waarde. Die kun je blijven stellen en leveren steeds weer nieuwe inzichten op.