Mijn boek Verwondering is de neerslag van 35 jaar lesgeven in het vo en wo en het resultaat van twee jaar nadenken, schrijven en veel schrappen. Het is bedoeld als handreiking aan iedere leraar en opvoeder die jonge mensen wil stimuleren zelfstandig te denken en de werkelijkheid te onderzoeken.

Dick van der Wateren (2016). Verwondering. Leren creatief en kritisch denken door vragen te stellen. Meppel. Ten Brink Uitgevers, 109 pp.

Nieuwsgierigheid, je verwonderen en vragen stellen zijn het begin van denken, begrip, groei en innovatie. Het zijn uiterst waardevolle gereedschappen voor iedereen, maar vooral voor jongen mensen die bezig zijn de wereld en hun plaats daarin te ontdekken. Ik illustreer dit met voorbeelden en ervaringen uit mijn eigen praktijk als docent en met voorbeelden van onderzoek en veldwerk met leerlingen.

De vragen in dit boek zijn vragen die meestal niet op de gebruikelijke manier (met proefwerken of examens) kunnen worden getoetst – en dat is ook niet de bedoeling. De antwoorden liggen ook niet direct voor de hand. Ze zijn bedoeld om nieuwsgierigheid, fantasie en ontdekkingslust bij kinderen en jongeren aan te wakkeren; creativiteit dus en kritisch denken. Dat zijn eigenschappen die niet of nauwelijks meetbaar zijn; net zo weinig meetbaar als schoonheid, geluk en liefde, maar zeker zo belangrijk.

Het boek komt deels voort uit mijn eigen nieuwsgierigheid en fascinatie voor het ontdekken van nieuwe dingen. Er is weinig dat mij niet interesseert en wat dat betreft ben ik nog steeds dat jochie van acht dat niet ophoudt met vragen stellen. In de lessen vraag ik me voortdurend af wat er gebeurt, wat het effect is van wat ik doe en zeg, probeer ik steeds weer nieuwe dingen uit om mezelf te verbeteren. Ik leer van wat fout gaat en zo kom ik vooruit. Die onderzoekende houding, voortdurend vragen stellen en reflecteren wil ik ook bij mijn leerlingen bereiken.

Het boek komt ook voort uit mijn frustratie over het huidige onderwijs. Opbrengstgericht, leerwinst, toegevoegde waarde, Citotoetsen, scholenlijstjes, het zijn allemaal pogingen de kwaliteit van scholen en leraren te beheersen. Tegelijkertijd gaan al die pogingen voorbij aan waar het bij goed onderwijs om zou moeten gaan: de vorming van jonge mensen tot volwassen en autonome deelnemers aan de democratische maatschappij.

Voor alle duidelijkheid: dit is geen pleidooi om basiskennis en -vaardigheden af te schaffen. Eerder integendeel, hoe groter je parate kennis hoe betere vragen je kunt stellen. Die kennis en vaardigheden zijn echter geen doel op zich, ze zijn een bron van nieuwe vragen die weer nieuwe kennis en inzichten opleveren, enzovoort.

mooie vragen

Als ik het heb over goede vragen stellen, of de juiste vraag stellen, bedoel ik niet dat er zoiets als slechte vragen zijn (waarvoor je, god verhoede, een onvoldoende kunt geven). Ik noem ze liever ‘mooie vragen’, een term die ik geleend heb van Warren Bergers boek A more beautiful question. Een mooie vraag is

een ambitieuze, maar uitvoerbare, vraag die onze manier van denken kan veranderen en die een verandering tot stand kan brengen.

Zulke vragen kunnen zowel jonge kinderen als tieners en volwassenen stellen – sterker nog, kinderen stellen de mooiste vragen – zowel vmbo-ers als gymnasiasten, als we maar naar hen luisteren.

Een automonteur die mijn motor nakijkt is een betere monteur als zij goede vragen stelt. Ik hoop dat de hersenchirurg die mij opereert onderweg naar het binnenste van mijn brein goede vragen stelt en niet blind een of ander protocol uitvoert.

Met dit boek wil ik eraan bijdragen dat op scholen meer en dieper wordt nagedacht vanuit nieuwsgierigheid en verwondering en dat we ons gaan realiseren dat vragen meestal interessanter zijn dan antwoorden. Het geheim is goede, of mooie, vragen te leren stellen. Het is belangrijk dat niet alleen onze leerlingen die kunst leren, maar dat ook wij, leraren oefenen in een onderzoekende en wetenschappelijke houding over onze manier van lesgeven.

lezingen, workshops

Wanneer je met je team wilt onderzoeken hoe je verwondering in je eigen onderwijs kunt vormgeven, kun je me uitnodigen voor een lezing of een workshop van een of meer dagdelen. Vul voor meer informatie en een offerte het contactformulier in.

bestellen

Je kunt het boek bij Managementboek bestellen. Mijn eigen exemplaren zijn inmiddels uitverkocht en de uitgeverij heeft ook geen voorraad meer.

Mijn boek De Denkende Klas is overigens een verdere uitwerking en uitbreiding van Verwondering, met veel praktische handvatten.