Afgelopen zondag 14-8 interessante gesprekken gehad met Paradebezoekers die wilden kennismaken met een filosofisch gesprek.¹Een samenwerking van omroep Human met het Gilde van Filosofisch Practici. Mijn collega Nelleke Krol en ik zijn vanaf 5 uur ‘s middags tot 8 uur onafgebroken bezig geweest met gesprekjes van 15 – 20 minuten. Korter dan de gebruikelijke gesprekken in onze praktijk die drie kwartier duren, maar verrassend hoeveel je in zo’n kort gesprek kan bereiken. Het programma vind je hier.

Aan het begin van elk gesprek leg ik uit dat ik onbevangen (in Verwondering!) en zonder oordeel luister. Dat ik er ben om mensen te helpen zorgvuldiger, scherper en zuiverder te denken en niet om problemen op te lossen of therapie te geven. Elk gesprek eindigt met een vraag waar de bezoeker thuis — eventueel tot een volgend gesprek — mee aan de slag gaat. Daarna nodig ik hen uit met een verhaal, een kwestie of een vraag te komen waarover ze met mij willen nadenken. Dat levert een grote diversiteit aan gesprekken op. De bezoekers zijn van alle leeftijden. De jongste is 4 en de oudste midden 50 — verrassend veel jongeren en jongvolwassenen.

De kwesties waarover ze willen nadenken, lopen uiteen van vragen over geluk, tevredenheid, liefde, een goed mens zijn, motivatie, respect en autoriteit. Volgens de medewerkers van Human, die ons bijstaan, echte Human-onderwerpen. Alle gesprekken zijn de moeite waard, maar een paar vind ik heel opvallend.

Geluk

Een gesprek begint met de vraag “Wat is het belangrijkste voor geluk?” We onderzoeken wat ‘geluk’ precies is. Dat laat goed zien hoe ik werk: we onderzoeken begrippen en uitdrukkingen die de bezoeker gebruikt, en of die de lading wel dekken. Dat voorkomt dat een begrip slordig wordt gebruikt, zo van: “Je weet wel wat ik bedoel” – Nee dus. Of: “Geluk is voor mij …” Dat is niet waar het om gaat. In een gesprek moeten we het erover eens zijn wat iets is voor we er over kunnen praten. Anders praten we langs elkaar heen.

Mijn bezoeker stelt vast dat geluk nauw verbonden is met tevredenheid en acceptatie. Daarmee weten we nog steeds niet wat geluk is, maar we zijn een stap verder. “Afwezigheid van zorgen en piekeren en je fijn voelen in je gedachten.” Het denken gaat verder: “De mogelijkheid om je zorgen van je af te laten glijden.

Via “De mogelijkheid om te kiezen hoe je je voelt” komen we op het begrip vrijheid. Mijn bezoeker stelt vast dat geluk nauw verbonden is met vrijheid. Ik schrijf op een kaartje de vraag “Wat is vrijheid?” en geef die mee met de opdracht daar de komende tijd over na te denken. Dat kan door erover te schrijven, liefst veel vragen die helpen het begrip vrijheid preciezer te omvatten.

Enkele van de vragen die mijn bezoekers meekrijgen die avond zijn:

• Wat is vrijheid?
• Hoe kan ik met iemand samenwerken die geen respect voor mij heeft?
• Welk verschil kan ik maken?
• Hoe is mijn identiteit afhankelijk van liefde?
• Welke persoon wil ik zijn?
• Wil ik niet teveel?

Twee gesprekken wil ik apart noemen.

Ben ik echt?

Een broertje en zusje van 4 en 7 jaar komen aan mijn tafeltje zitten, likkend aan een ijsje. Hun vraag is “Ben ik echt?” Het meisje vertelt dat hun moeder die vraag heeft meegegeven. Hij blijkt hen echt te interesseren.

Hoe kun je weten of iets echt is? vraag ik. Ze denken diep na maar komen er niet uit. Hoe weet je of dat ijsje echt is? “Proeven,” zegt het broertje. Het meisje: “Een hap nemen.” Hoe kun je dan weten of jij echt bent? vraag ik, en het meisje bijt spontaan in haar arm, die al kleeft van het gesmolten ijs. Wat voel je? “Au.” Ben je dan echt? Ze kijken elkaar aan: “Ja misschien wel.” Dus hoe kun je dan weten of iets echt is? “Denken,” zegt het jochie. “Proberen,” antwoordt zijn zusje. En als je denkt, ben je dan echt? Ze knikken van ja en nemen nog een hap van hun ijsje. Ze maar tegen je mama: “Ik denk dus ik ben.” De kinderen lopen vrolijk naar hun moeder.

Abortus en ethiek

Vier jongens van een jaar of 16-17 komen naar mijn tafeltje. Een van hen had al met Nelleke gepraat en zijn vrienden aangespoord ook een filosofisch gesprek te hebben. Ik vertel dat ik niet met alle vier tegelijk kan praten. Een jongen neemt plaats en terwijl zijn vrienden aandachtig meeluisteren, vertelt hij dat hij moeite heeft een kant te kiezen in de abortuskwestie. Het blijkt een onderwerp dat hen allemaal bezighoudt. Ze volgen het nieuws over deze kwestie in Amerika, waar in veel staten inmiddels abortus verboden is. Ze willen weten of verbieden een goede maatregel is, of dat vrouwen recht op abortus hebben, zoals in Nederland en andere landen.

Ik vraag hem daar een vraag over te formuleren. Na enig nadenken komt hij met: “Is het juist om abortus te plegen?” Dat is een interessante formulering. Het woord plegen gebruiken we vaak voor misdaden – je pleegt een moord. In dat woord plegen zit al een oordeel verborgen. Zou je die vraag ook zonder ingebakken oordeel kunnen stellen?

“Wat zijn de ethische argumenten voor of tegen abortus?” Dat is een vraag die we kunnen onderzoeken. In de eerste plaats: Waarom is dat een ethische kwestie? De jongens overleggen en komen dan met het argument dat we een mensenleven niet zomaar mogen beëindigen. Het gesprek gaat verder over de vraag wanneer er sprake is van leven. Zijn een losse eicel en eicel ook leven? Nee. Een eicel direct na de bevruchting? Dat is een lastige vraag.

De vraag komt op of een man zijn vrouw mag verbieden abortus te hebben. We praten verder over de vraag wiens verantwoordelijkheid zwaarder weegt, die van de vrouw of die van de man. Genoeg denkstof. Het gesprek leidt niet tot antwoorden – en die geef ik ook niet. Wel veel interessante vragen waarover de jongens verder kunnen nadenken. Ik geef hen de vraag mee die ze zelf eerder hebben bedacht: “Wat zijn de ethische argumenten voor of tegen abortus?”

Na afloop van het gesprek complimenteer ik hen: Wat bijzonder dat jullie als jonge mannen zo serieus over deze kwestie willen nadenken. Ik hoop dat meer van jullie vrienden en leeftijdsgenoten dat zullen doen.

Zondag 21 augustus weer

aanstaande zondag 21 augustus ben ik van 17 tot 20 uur weer op de Parade, samen met mijn collega Karen Fiet. Kom langs!

Hier kun je alvast kaartjes bestellen.